Περί τέχνης, στη Βορέειο Βιβλιοθήκη

Ο Σύλλογος Αγίου Νικολάου-ΚΑΤ Αμαρουσίου, σε αγαστή συνεργασία με την Κοινωφελή Επιχείρηση Δήμου Αμαρουσίου, ξεκίνησε ένα κύκλο διαλέξεων-παρουσιάσεων με ομιλήτρια την φιλόλογο-ιστορικό τέχνης και μέλος του ΔΣ του συλλόγου μας, κα. Άννα Παπαστεργίου. Πραγματοποιήθηκαν τρεις ομιλίες στο φιλόξενο χώρο της Βορέειου Βιβλιοθήκης, κατά τον Μάρτιο, τον Απρίλιο και τον Μάιο: «Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και η Μόνα Λίζα», «Ο Ελ Γκρέκο και ο κόμης του Οργκάθ» και «Σαλβαντόρ Νταλί, η ζωή και το έργο του» .

Παρακάτω, η ιστορικός τέχνης κα. Παπαστεργίου, μας παραθέτει δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις εξαιρετικές παρουσιάσεις της. Η μεγάλη ανταπόκριση του κοινού και η επιτυχία του κύκλου των ομιλιών μάς δίνουν ώθηση να συνεχίσουμε και να ανοίξουμε ένα νέο κύκλο παρουσιάσεων κατά τους επόμενους, φθινοπωρινούς μήνες. Σύντομα θα γνωστοποιηθεί το πρόγραμμα και το περιεχόμενο αυτών. Σας ευχαριστούμε και σας περιμένουμε.

Εκ του ΔΣ του Συλλόγου

Άγνωστες πτυχές από την ζωή του Γκρέκο και του Νταλί

της Άννας Παπαστεργίου

Πολλές φορές ιδιαίτερο ενδιαφέρον δεν έχουν μόνο τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών αλλά και διάφορες στιγμές της ζωής τους οι οποίες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, οδήγησαν σε κομβικά σημεία στην καριέρα τους. Παρακάτω, θα αναφερθούμε σε δυο τέτοια περιστατικά, δυο μεγάλων καλλιτεχνών: του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και του Σαλβαντόρ Νταλί.

Ελ Γκρέκο και Μιχαήλ Άγγελος

Το 1570 βρίσκει τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο στη Ρώμη, όπου έχει ανοίξει το δικό του εργαστήριο και εργάζεται συστηματικά. Κατά την παραμονή του στην Ιταλία, επηρεάζεται από τον ιταλικό μανιερισμό και δημιουργεί πολύπλοκους πίνακες με πλούσια χρώματα και εξαιρετική λεπτομέρεια στην απόδοση των προσώπων και των ενδυμάτων. 

Στη Ρώμη, ο Θεοτοκόπουλος, όπως και άλλοι διακεκριμένοι ζωγράφοι, ήρθε αντιμέτωπος με τον σκληρό ανταγωνισμό που επικρατούσε την εποχή εκείνη, την ίδια στιγμή που δέσποζε η παρουσία του Τιτσιάνο και εξακολουθούσε να ασκεί επίδραση το έργο του Μιχαήλ Άγγελου, έξι χρόνια μετά το θάνατό του. Η σχέση τού Γκρέκο με το έργο του τελευταίου παραμένει αμφιλεγόμενη. Σύμφωνα με μία ανεκδοτολογική αναφορά που δεν επιβεβαιώνεται, πρότεινε στον πάπα Πίο Ε' να φιλοτεχνήσει πάνω στην Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Άγγελου, έργο με το οποίο είχε διακοσμήσει την Καπέλα Σιξτίνα. Ο Μιχαήλ Άγγελος είχε φιλοτεχνήσει μοναδικά το εσωτερικό του ναού της «Καπέλα Σιξτίνα». Υπήρχαν όμως  αρκετοί βαθιά θρησκευόμενοι που θεώρησαν πως τα γυμνά κορμιά ήταν προκλητικά και παράταιρα μέσα σε εκκλησιαστικό χώρο. Ο Δομήνικος τότε είπε πως αν κατέστρεφαν τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου, εκείνος θα μπορούσε να ζωγραφίσει πολύ καλύτερες από εκείνες του αναγεννησιακού ζωγράφου. Η δήλωση αυτή, εναντίον του αγαπημένου τους καλλιτέχνη, προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και σταδιακά ο Θεοτοκόπουλος αποκλείστηκε από αρκετούς καλλιτεχνικούς κύκλους. Η παρατήρησή του αυτή θεωρήθηκε τότε βλασφημία και επιτάχυνε την απόφασή του να εγκαταλείψει τη Ρώμη Όταν αργότερα τού ζητήθηκε να εκφέρει την άποψή του για τον Μιχαήλ Άγγελο, ο Θεοτοκόπουλος απάντησε πως τον θεωρούσε έναν καλό άνθρωπο, ο οποίος όμως δεν γνώριζε να ζωγραφίζει. Ο Φρανθίσκο Πατσέκο επίσης αναφέρει δυσμενή σχόλια του Γκρέκο για τον Μιχαήλ Άγγελο, κατά τη διάρκεια συνάντησής τους στο Τολέδο, λίγο πριν το θάνατο του.

      

Η Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Αγγέλου (τοιχογραφία στην Καπέλα Σιξτίνα, 1534) και η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκάλυψης του Ελ Γκρέκο (ζωγραφικός πίνακας, 1608-1614)

Από την άλλη πλευρά, η επίδραση που τού άσκησε θεωρείται δεδομένη. Οι προσωπογραφίες των Τιτσιάνο, Μιχαήλ Άγγελου, Κλόβιο και Ραφαήλ που φιλοτέχνησε στο έργο Η εκδίωξη των εμπόρων, έχουν ερμηνευτεί ως επιθυμία του να αποδώσει ένα φόρο τιμής σε αυτούς, αναγνωρίζοντας με τον τρόπο αυτό την αξία τους.

Παρόλ’ αυτά τα σχόλια του Θεοτοκόπουλου για τον αγαπημένο των Ιταλών Μιχαήλ Άγγελο, ίσως οδήγησαν στην εκδίωξή του από τη Ρώμη, καθώς δεν ήταν ιδιαίτερα αρεστός στους Παπικούς κύκλους. Η φυγή του όμως από τη Ρώμη, τον οδήγησε στην Ισπανία και συγκεκριμένα στο Τολέδο, όπου ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος – Ελ Γκρέκο πλέον- μεγαλούργησε.

Σαλβαντόρ Νταλί: “Η εμμονή της μνήμης”

Το 1930 ο Νταλί ζει τον απόλυτο έρωτα με την Γκαλά, στο Πορτ Λιγκάτ. Επειδή οι σχέσεις του με τον πατέρα του είναι σχεδόν εχθρικές, ο Νταλί αποφασίζει να φύγει από το πατρικό του και να αγοράσει μια ψαροκαλύβα στο Πορτ Λιγκάτ, να την ανακαινίσει για να στεγάσει εκεί τον έρωτά του με την κατά πολύ μεγαλύτερή του Γκαλά. Σε αυτή την ψαροκαλύβα, το 1931, ο Νταλί θα δημιουργήσει έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους και εμβληματικούς πίνακές του, την “Εμμονή της μνήμης”.

Για τον Νταλί ήταν η επιτομή της θεωρίας του περί σκληρότητας και μαλακότητας, κάτι που τον απασχολούσε ιδιαίτερα εκείνη την εποχή. Ο Νταλί όμως δεν έβλεπε τα πράγματα όπως οι υπόλοιποι σουρεαλιστές, οι οποίοι θεωρούσαν τα μαλακά, ρευστά ρολόγια ως σύμβολο της ρευστότητας και σχετικότητας του χρόνου: αντιθέτως, έλεγε ότι δεν τον ενέπνευσε η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, αλλά μια σουρεαλιστική εντύπωση που του έκανε ένα συγκεκριμένο γεγονός.

“Ήταν απόγευμα και με ταλαιπωρούσε ένας πονοκέφαλος, κάτι που δε μου συμβαίνει συχνά. Είχαμε μόλις τελειώσει με την Γκαλά το δείπνο μας, και εκείνη θα πήγαινε στο σινεμά με κάτι φίλους μας, ενώ εγώ προτίμησα να μείνω σπίτι να ξεκουραστώ. Χάζευα λοιπόν το camembert που έλιωνε έτσι όπως το έβλεπε ο ήλιος, και σκεφτόμουν πόσο μου μοιάζει: σκληρό απ έξω, μαλακό από μέσα. Σηκώθηκα και πήγα στο ατελιέ μου να δω τον πίνακα που δούλευα εκείνη την περίοδο: ένα τοπίο κοντά στο Πορτ Λιγκάτ, με τους βράχους φωτισμένους από το λυκόφως και μπροστά μια ελιά με κομμένα κλαδιά, χωρίς φύλλα. Ήξερα ότι είχα δημιουργήσει το σκηνικό για κάτι εκπληκτικό, απλώς δεν ήξερα ακόμα τι. Τι στιγμή που πήγα να κλείσω το φως και να πάω να ξαπλώσω μου ήρθε η εικόνα δυο μαλακών, λιωμένων ρολογιών, να κρέμονται από την ελιά και από το βράχο. Ξεκίνησα να δουλεύω αμέσως, παρόλο που ο πονοκέφαλος ήταν χειρότερος τώρα. Δυο ώρες μετά, όταν γύρισε η Γκαλά, είχα τελειώσει με την Εμμονή της Μνήμης”.

Ο πίνακας θεωρήθηκε περίεργος και ο ατζέντης του Νταλί έκρινε ότι δεν θα μπορούσε να τον πουλήσει. Έπεσε όμως έξω, καθώς είναι ένα από τα διασημότερα έργα του, και μετά από πολλές αλλαγές, βρίσκεται στο Μο.Μ.Α της Νέας Υόρκης, και θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα έργα των συλλογών του. Ο Νταλί επανήλθε αρκετές φορές σε αυτόν τον πίνακα, κάνοντας άλλες εκδοχές του, αποδεικνύοντας ότι ήταν ένα θέμα που πάντα τον γοήτευε και τον απασχολούσε.