Τριανέμι

Στη γωνία των οδών Χαϊμαντά και Αισώπου, στην περιοχή Αγίου Νικολάου Αμαρουσίου, υπήρχε κάποτε ένα σπίτι που αποτέλεσε ένα από τα διασημότερα λογοτεχνικά στέκια του τόπου. Το σπίτι αυτό, η μόνη έπαυλις για την ακρίβεια στη γύρω περιοχή, δέσποζε στο πευκόφυτο ύψωμα μεταξύ της σημερινής Πεύκης και του Αμαρουσίου. Η περιοχή ονομαζόταν Μαγκουφάνα, από το όνομα κάποιου Μαγκαφά, βυζαντινού ιδιοκτήτη της περιοχής, σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό ιστορικό και λογοτέχνη Δημήτριο Καμπούρογλου (1852-1942). Εκεί λοιπόν αγοράστηκε από τον εύπορο Γεώργιο Κατσίμπαλη ένα κτήμα και κτίσθηκε μια θερινή κατοικία. Χάρη στο γιο του, Κωνσταντίνο Κατσίμπαλη (1868-1937), το σπίτι γνώρισε μεγάλη δόξα και έμεινε γνωστό ως ο Πύργος του Κατσίμπαλη.

          Ο Κωνσταντίνος Κατσίμπαλης σπούδασε νομικά αλλά γρήγορα στράφηκε στη φιλολογία και τη δημοσιογραφία. Υπήρξε συνεκδότης των σατιρικών περιοδικών «Αίθουσα» (1887) και «Κώδων» (1887-8), ενώ συνεργάστηκε με τον Δημήτριο Ταγκόπουλο (1860-1926) στο περιοδικό «Νουμάς» (1903), υπέρ της καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας. Για την προσπάθεια εισαγωγής της δημοτικής γλώσσας στα σχολεία,  αποτέλεσε μαζί με τους Ίωνα Δραγούμη (1878-1920), Νίκο Καζαντζάκη (1883-1957), Λορέντζο Μαβίλη (1860-1912), Αλέξανδρο Δελμούζο (1880-1956) και Ανδρέα Καρκαβίτσα (1865-1922), ιδρυτικό μέλος του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» (1910). Ο Κ. Κατσίμπαλης έμεινε κυρίως γνωστός για την αρτιότερη σε απόδοση μετάφραση (1919) των «Ρουμπαγιάτ» του μεγάλου Πέρση ποιητή Ομάρ Καγιάμ (1048-1131).

Η μελέτη του έργου του Κωστή Παλαμά (1859-1943) από τον Κ. Κατσίμπαλη, συνδυάσθηκε με βαθιά φιλία των δύο ανδρών.

          «Κοντά στον ανοιχτό αέρα, στου πράσινου το ίσκιωμα, στο σκαλιστό περίγραμμα των αττικών βουνών, […], δεν λησμονεί ο ποιητής πως πέρασε αυτού μέσα στην ησυχαστική σκήτη του Κωνσταντίνου Κατσίμπαλη κάποιες ώρες θρησκευτικά στη λατρεία του ωραίου ουρανού και του ωραίου στίχου…», γράφει ο Κωστής Παλαμάς.

O Παλαμάς ονόμασε το σπίτι που αποτέλεσε ένα άνετο καταφύγιο για τους υπέρμαχους του δημοτικισμού, «Τριανέμι». Πραγματικά την τοποθεσία του οικήματος στο ύψωμα με την υπέροχη θέα στα αττικά βουνά και μέχρι πέρα τη θάλασσα, την έδερναν κυριολεκτικά οι άνεμοι. Σε μια λιγότερο ακόμη γνωστή εκδοχή, ολόκληρη η σημερινή περιοχή του Αγίου Νικολάου στο Μαρούσι, ονομαζόταν Τριανεμία, λόγω του σπιτιού.

          «Ο Κ.Κατσίμπαλης κατοικεί μόνος του ολόκληρον λόφον, ως δράκος των παραμυθιών. […] Εις την κορυφήν του ακινητεί μία αράχνη, η βίλλα του ιδιοκτήτου […] », αναφέρει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (1877-1940).

          Επισκέπτης του σπιτιού υπήρξε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς ο στενότερος συνεργάτης του, υπουργός οικονομικών (1911), πρωθυπουργός (1924), αντιπρόεδρος της κυβέρνησης (1928) και υπουργός εξωτερικών (1926, 1928-1933) Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (1875-1938) είχε νυμφευτεί μια κόρη του Κατσίμπαλη.

          Εντοιχισμένη στην πίσω μάντρα της μονοκατοικίας από πέτρα πελεκητή, υπήρχε μια μαρμάρινη πλάκα που έγραφε αυτά που είχε πει ο Παλαμάς: «Τριανέμι – Ο ομφαλός της Αττικής». Καθώς την κυριότητα του σπιτιού πήρε έπειτα ο γιος του Κωνσταντίνου, Γιώργος Κατσίμπαλης (1899-1978), το Τριανέμι έγινε πόλος έλξης σπουδαίων προσωπικοτήτων, σαν τον Γιώργο Θεοτοκά (1906-1966), τον Δημήτρη Αντωνίου (1906-1994), τον Λώρενς Ντάρρελ (1912-1990), τον Χένρι Μίλλερ (1891-1980), τον Γιώργο Σεφέρη (1900-1971). Ο Χένρι Μίλλερ στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Κολοσσός του Αμαρουσίου», αναφέρεται στο φίλο του Γιώργο Κατσίμπαλη. Ο Λώρενς Ντάρρελ, αφιερώνει τη μετάφρασή του στο έργο του Ροίδη Πάπισσα Ιωάννα, στον Κατσίμπαλη, «έναν από του καλύτερους συνομιλητές του κόσμου», όπως αναφέρει.

Ο Γ. Κατσίμπαλης, μεγαλωμένος μέσα σε ένα πλούσιο πνευματικό περιβάλλον και νομικές σπουδές στο Παρίσι, έκανε γνωστούς στο ελληνικό κοινό πολλούς σημαντικούς ξένους συγγραφείς μέσω του πλήθους των δημοσιευμένων μελετών και μεταφράσεών του.

Ο Κ.Παλαμάς πλαισιωμένος από το οικείο περιβάλλον και τον ίδιο τον Γ.Κατσίμπαλη (όρθιος δεξιά του καθησμένου στο κέντρο της εικόνας, Παλαμά).

Ο Γ. Κατσίμπαλης εξέδωσε μελέτες (σαν τον πατέρα του) για το έργο του Παλαμά, ανθολογία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, βιβλιογραφικές μελέτες λογοτεχνών (Α. Παπαδιαμάντη, Κ. Κρυστάλλη, Α. Σικελιανού, Κ.Π. Καβάφη, Έντγκαρ Άλλαν Πόε κ.ά.) και αποτέλεσε τον ουσιαστικό εμψυχωτή της Γενιάς του ’30 με τα περιοδικά του «Τα Νέα Γράμματα» (1935-1944) και «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» (1945-1952), ενώ κυριότερα, υπήρξε υπέρμαχος του σεφερικού έργου. Μάλιστα ο Οδυσσέας Ελύτης έχει εκμυστηρευτεί πως την είσοδό του στα λογοτεχνικά δρώμενα του τόπου την έκανε έπειτα από μεγάλη πίεση από τον Γ. Κατσίμπαλη και τον Γ. Σεφέρη.

Ο Μίλλερ και ο Σεφέρης αρέσκονταν να συζητούν με τον Γ. Κατσίμπαλη τα λογοτεχνικά και τα πολιτικά ζητήματα του καιρού τους στη μεγάλη βεράντα του σπιτιού ατενίζοντας την ανεμπόδιστη θέα. Για τον Σεφέρη και την παρέα του η περιοχή γύρω από το Τριανέμι αποτελούσε έναν τόπο αγαπημένο και δεν έχαναν ευκαιρία για εξορμήσεις. Ο καιρός όμως φέρνει αλλαγές.

Σήμερα στο χώρο που κάποτε βρισκόταν το Τριανέμι, στέκει ένα πολυόροφο οίκημα (στη γωνία των οδών Χαϊμαντά και Αισώπου, στον Άγιο Νικόλαο Αμαρουσίου). Μια λευκή πλάκα στον εξωτερικό τοίχο θυμίζει μόνο πως κάποτε στο σημείο εκείνο βρισκόταν ο Ομφαλός της Αττικής.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 οι συναθροίσεις στο Τριανέμι μειωθήκαν. Η περιοχή άρχισε να αστικοποιείται, οι άνθρωποι έψαξαν για νέους δρόμους. Ο Ηλίας Βενέζης με θλίψη παρατηρεί σε δημοσίευμά του (εφ. Το Βήμα, 27.4.54) : «Όλα γινήκαν χους και παρελθόν. Αναπαυθήκαν σ΄ ένα νεκροταφείο του Παρισιού, ο Παλαμάς, ο Παπαντωνίου, ο Κονδυλάκης. Χάνονται όμως καθώς φαίνεται, ένα-ένα και τα άψυχα που αγαπήσαν και που τους θυμίζαν. Γιατί να χαθεί και ο Πύργος της Μαγκουφάνας;»

         

Πηγές:

-Οι Μαγκουφανιώτες θυμούνται... , λεύκωμα Ιστορικού-Λαογραφικού Συλλόγου «Οι Πευκιώτικες Ρίζες»,    Πέυκη 2015

-Τριανέμι ο ομφαλός της Αττικής, της Νίκης Παπάζογλου στο newsbeast.gr