Το Έργο Τέχνης των Εορτών

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904)

Τα Κάλαντα (1872), ιδιωτική συλλογή

Ο ζωγραφικός πίνακας αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της νεοελληνικής αγροτικής ηθογραφίας και ένα από τα γνωστότερα έργα του σπουδαίου καλλιτέχνη, που προκαλεί ιδιαίτερο θαυμασμό και συγκίνηση.

Κάτω από το γλυκό φως του γεμάτου φεγγαριού, πέντε παιδιά, διαφόρων ίσως εθνικοτήτων, κρίνοντας από τα χαρακτηριστικά του τυμπανιστή, τραγουδούν τα παραδοσιακά κάλαντα. Η σπιτονοικοκυρά ακούει το μελωδικό τραγούδι τους στην πόρτα του σπιτιού, με το μωρό της στην αγκαλιά.

Με τόνους ζεστούς, τις χαρακτηριστικές τοπικές φορεσιές και τα μουσικά όργανα, το έργο παρουσιάζει με ιδιαίτερο λυρισμό το χριστουγεννιάτικο έθιμο.

Ο καλλιτέχνης εισάγει πλήθος συμβόλων φορτίζοντας με δυναμική νοηματοδότοση την ηθογραφική αυτή σκηνή. Το ακρωτηριασμένο μαρμάρινο θωράκιο της Νίκης στη δεξιά γωνία αποτελεί οπωσδήποτε υπόμνηση της τηνιακής μαρμαρογλυπτικής καθώς και της συνέχειας, γενικότερα, του ελληνικού υλικού πολιτισμού.

Τα ρόδια για την καλή τύχη, που κρατά η κυρά, αλλά και το μισοάδειο ποτήρι με το κιούπι στο πηγάδι, που υπονοεί το αμίλητο νερό με το οποίο οι νοικοκυρές ζυμώνουν τα χριστόψωμα, είναι οι συμβολικές υπομνήσεις στη συνέχειας του εθιμικού πολιτισμού.

Από την άλλη βέβαια, το ξερό δένδρο της περίφραξης υποδηλώνει δύσκολους, άνυδρους και σκοτεινούς καιρούς, σαν το πρόσωπο της μορφής που μόλις ξεπροβάλλει από τον τοίχο της αυλής.

Ο πίνακας με τα κάλαντα θεωρείται ως η κορυφαία στιγμή στην ηθογραφική ζωγραφική της Ελλάδας, που άκμασε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και ο Νικηφόρος Λύτρας, για αυτό και μόνο το έργο, ως «ο ζωγράφος των Χριστουγέννων».